Ktoś kiedyś nazwał Wrocław miastem spotkań. Miastem bogatym w wydarzenia kulturalne, w miejsca, w które można się udać z bliskimi znajomymi, chłopakiem czy dziewczyną. Miastem, w którym mogą dobrze poczuć się osoby o różnym charakterze, osobowości, zainteresowaniach. Kiedy jest się młodym, dorastającym człowiekiem ma się ochotę wszystkiego próbować, poznawać otoczenie, doświadczać tego, co wkoło. Tego, co we Wrocławiu lub w równie urokliwych miejscach na całej Ziemi. A co jeśli z takim młodym, dorastającym człowiekiem dzieje się coś niepokojącego? Kiedy dusi ten niepokój w sobie, ogranicza kontakty z otoczeniem, zostaje sam ze swoim problemem?. Często ratunkiem w takiej sytuacji staje się psychoterapia młodzieży.
Co się dzieje w okresie dorastania młodzieży? Co jest adekwatne do wieku, a co niepokojące?
Okres dorastania młodzieży, znany też jako okres adolescencyjny trwa od około 11 r. ż. (wczesna adolescencja) do ok 20 r. ż. (wiek młodzieńczy). Jest to czas, w którym młody człowiek dokonuje różnych, ważnych dla siebie wyborów życiowych. Mogą mieć one związek m.in. z określeniem swoich preferencji seksualnych, wyborem systemu wartości czy też światopoglądu. Okres ten związany jest z tzw. kryzysem tożsamości czyli czasem, w którym młody człowiek intensywnie próbuje i poszukuje różnych aspektów życiowych, z którymi mógłby stale się identyfikować. Tożsamość samą w sobie możemy zdefiniować jako zbiór pewnych wartości, z którymi dana osoba się identyfikuje i przez które opisuje siebie. Przykładem tego typu poszukiwań może być np. krótkotrwałe przejawianie różnych, często sprzecznych zainteresowań.
Muszę w tym miejscu podkreślić, że sam okres adolescencyjny jest trudny zarówno dla nastolatka jak i dla jego rodziców. Jest to czas, kiedy następują burzliwe zmiany w życiu młodego człowieka. Mają one związek z poszukiwaniem własnej tożsamości, jak również z procesami separacyjnymi, związanymi z relacją z rodzicami. Powszechnie mówi się o tzw. „buncie młodzieńczym”. Ale można zadać sobie tutaj pytanie, o co tu właściwie chodzi? No właśnie, sytuacja jest specyficzna. Dlaczego?
Okres adolescencji a przeżywany lęk przez nastolatka
Otóż młodemu człowiekowi w okresie dorastania towarzyszy lęk. Z jednej strony zbliża się on do momentu, w którym będzie osobą dorosłą. Z drugiej strony, sytuacja ta wzbudza w nim wiele obaw, bowiem wiązać się będzie z mniejszą zależnością od rodziców. Jak próbuje sobie z tym poradzić nastolatek?
Charakterystyczne dla okresu dorastania jest przekierowanie swoich relacji z relacji z rodzicami na relacje z rówieśnikami. Posiadanie relacji rówieśniczych, utrzymywanie ich i zawieranie nowych znajomości jest typowym, zdrowym procesem występującym w okresie adolescencji.
Bywa jednak tak, że młody człowiek w wyniku lęku przed odseparowaniem się od rodziców nie tworzy relacji rówieśniczych. Nadal skupiony jest na relacji z rodzicami, którzy stanowią dla niego źródło najbliższej, często jedynej relacji. Jednocześnie taka osoba na co dzień może przejawiać dużo lęku, którego źródło bywa często dla niej nieświadome. W tym przypadku nastolatek może chcieć nadal spędzać dużo czasu z rodzicami traktując ich jak najbliższych przyjaciół.
Może dojść również do nieco innej sytuacji ze strony nastolatka. Nastolatek może przejawiać bunt wobec otaczającej go rzeczywistości. Bywa, że staje się agresywny wobec rodziców czy też otoczenia szkolnego. Ciężko być z nim wówczas w kontakcie, natomiast otoczenie odbiera jego zachowanie jako przejaw czegoś złego i niekorzystnego. Podkreślić jednak muszę, że i w tym przypadku zachowanie nastolatka może się wiązać z lękiem i smutkiem wobec separacji od rodziców. W celu poradzenia sobie z tymi emocjami nastolatek może stać się agresywny wobec rodziców, niejako chcąc zaprzeczyć jak bardzo są oni dla niego ważni.
Kiedy dzieje się coś niepokojącego z nastolatkiem?
Zachowanie, jakie przejawia nastoletni młody człowiek może wzbudzać nasz niepokój. Nadmierna agresywność czy też wycofanie ze strony nastolatka może rodzić lęk w rodzicach i potrzebę szukania pomocy u specjalisty. Inne niepokojące sygnały mogą być związane z brakiem relacji z rówieśnikami i osamotnieniem nastolatka. Poza tym, sytuacja, w której pomimo prób nawiązywania relacji przez młodego człowieka, kończy on szybko i w burzliwy sposób znajomości także może niepokoić.
Inne sytuacje, które mogą wiązać się z trudnościami okresu adolescencyjnego to: samookaleczenia, nękanie ze strony rówieśników, nadmierna płaczliwość, pogorszenie w nauce lub zachowaniu.
Kiedy się zgłosić do specjalisty? Do jakich specjalistów? Jak wygląda pomoc dla nastolatka?
Jeśli któreś z wyżej wymienionych zachowań przejawia nasze nastoletnie dziecko, to wówczas warto udać się do specjalisty. Przede wszystkim można udać się bezpośrednio do psychoterapeuty. Po przeprowadzeniu procesu konsultacji i przedstawieniu tzw. diagnozy, psychoterapeuta wraz z pacjentem i jego rodzicami ustaliłby cele i zasady dalszej psychoterapii. O tym, jak może wyglądać tego typu proces opowiem bardziej szczegółowo za chwilę.
Ponadto, w sytuacji, gdy nasze nastoletnie dziecko samookalecza się, przejawia myśli samobójcze lub zgłasza objawy o charakterze psychotycznym (np. słyszy głosy) to wówczas konieczna jest konsultacja psychiatryczna. W takim przypadku lekarz psychiatra również stawia diagnozę, zapisuje leki, przedstawia plan leczenia. W skrajnych przypadkach, w razie potrzeby, w trosce o zdrowie i życie pacjenta kieruje go na oddział psychiatryczny dla dzieci i młodzieży.
Inną, coraz częstszą formą pomocy dla nastolatków są tzw. młodzieżowe grupy rozwojowe. Grupy takie prowadzone są przez 1-2 terapeutów. Składają się z od kilku do kilkunastu osób. Mają charakter mieszany, bądź też jednolity (jednopłciowy). Rozwojowe grupy młodzieżowe przeznaczone są zwłaszcza dla młodzieży, która ma trudności w radzeniu sobie w relacjach rówieśniczych. Mam tu na myśli osoby, które np. są nadmiernie wycofane społecznie, którym trudno utrzymywać bliskie relacje. Tego typu grupa pozwoli na zbadanie, z czego wynikają trudności w relacjach młodzieży i co można zrobić, by je zniwelować w świecie poza grupą.
Psychoterapia młodzieży a proces konsultacji
Na początku, w momencie zgłoszenia nastolatka do psychoterapeuty przez jego rodzica/rodziców przeprowadzony zostaje proces konsultacyjny. Jak on wygląda w przypadku nastolatków? Zazwyczaj tego typu konsultacje mieszczą się w 3-5 spotkaniach. Na pierwsze tego typu spotkanie zapraszam rodziców wraz z dzieckiem. Zależy mi na tym, by poznać perspektywę zgłaszanego problemu każdej ze stron – zarówno nastolatka jak i jego rodziców. Każda z tych osób może mieć bowiem inny stosunek do objawów, z jakimi zmaga się nastolatek.
Najczęściej, po pierwszych konsultacjach z nastolatkiem i rodzicami kolejne dwie poświęcone są rozmowie z nastolatkiem, natomiast następna konsultacja związana jest z rozmową z samymi rodzicami. Zależy mi na dokładnym zbadaniu danego problemu oraz źródeł, z jakich może on wynikać. Informacje te służyć będą stworzeniu tzw. diagnozy czyli informacji zwrotnej skierowanej do nastolatka i jego rodziców na temat charakteru trudności nastolatka i dalszych działań psychoterapeutycznych.
O co pytam podczas konsultacji? Zależy mi na tym, żeby poznać sposób funkcjonowania danego pacjenta zarówno w domu jak i w szkole. Pytam m.in. o naukę, relacje z rówieśnikami, relacje miłosne, wcześniejsze trudności, czy też przeżywane sytuacje stresowe w dotychczasowym życiu. Badam również charakter relacji pomiędzy rodzicami a ich dzieckiem oraz między innymi osobami ważnymi dla nastolatka (np. dziadkowie).
Psychoterapia młodzieży a diagnoza, cele, zasady terapii
Po odbyciu konsultacji przekazywana zostaje pacjentowi i jego rodzicom diagnoza dotycząca trudności adolescenta. Jednocześnie ustalone zostają zasady dalszej psychoterapii oraz jej cele. Psychoterapia młodzieży odbywa się najczęściej raz w tygodniu, w wymiarze 50 minut. Muszę podkreślić, że w pewnym sensie w proces psychoterapii nastolatka angażuję również jego rodziców. W jaki sposób? Mianowicie, raz na jakiś czas, zazwyczaj raz na 2 – 3 miesiące, czasem rzadziej zapraszam na dodatkowe spotkanie rodziców pacjenta młodzieżowego. Tego typu spotkanie ma służyć poznaniu perspektywy rodziców w związku ze zmianami zachodzącymi w nastolatku w procesie psychoterapii. Pytam wówczas rodziców, czy według nich coś się zmienia w zachowaniu i funkcjonowaniu ich dziecka? Czy ma nowych znajomych? Czy w jakiś sposób zmienia się relacja pomiędzy rodzicami a ich dzieckiem?
Psychoterapia młodzieży – dla jakich nastolatków?
Reasumując, psychoterapia młodzieży jest przeznaczona dla nastolatków, których funkcjonowanie wiąże się z przeżywanym przez nich cierpieniem. Brak relacji rówieśniczych i prób tworzenia ich, nadmierne wycofanie czy też agresja, zaniedbywanie obowiązków szkolny-tego typu zachowania mają prawo i powinny niepokoić rodziców. Proces psychoterapii młodzieży nie jest procesem łatwym i szybkim, jednak stanowi szansę dla nastolatka, na korzystanie z „nastoletniego życia” w sposób pełniejszy i bardziej radosny. Dlatego uważam, że warto dać temu szansę, zwłaszcza, gdy z Waszym nastoletnim dzieckiem dzieje się coś niepokojącego.
